Караць нельга памілаваць
Калі Данія і Францыя на рэфэрэндумах выказаліся супраць Эўрапейскай канстытуцыі, гэты дакумэнт давялося моцна перапрацаваць і нават адмовіцца ад тэрміну… «канстытуцыя».
Але іронія тут не да месца.
У чым «фішка»
Ёсьць рэчы, якія ня можна давесьці. Нельга давесьці чалавеку, што ёсьць Бог, калі гэты чалавек атэіст. Нельга давесьці, што бел‑чырвона‑белы сьцяг, «Пагоня» і Дзень Волі ёсьць нацыянальнымі сьвятынямі, і таму іх немагчыма скасаваць ані ўказам, ані плебісцытам. Бо кожны можа атрымаць ад дзяржавы за гэтыя сымбалі дручком па галаве. Нікога не пераканаеш, што жыцьцё чужога чалавека ёсьць абсалютнай каштоўнасьцю (менавіта чужое, а не сваё — у гэтым, як кажуць, фішка), бо дзяржава з нашага маўклівага дазволу мае права караць людзей сьмерцю. То бок у нашай гіерархіі каштоўнасьцяў яна стаіць вышэй за Бога.
Амаль кожны дзень мы бачым на экранах тэлевізараў забойствы і катаваньні. І ня толькі недзе ў Іраку або ў Дарфуры. Тэлеканалы (у тым ліку беларускія) у самы лепшы для праглядаў час паведамляюць пра рознаго роду маньякаў «айчыннай вытворчасьці». Тэлебачаньне абсмоктвае з усіх бакоў біяграфіі гэтых маньякаў і спосабы, якімі тыя ўмярцьвялі сваіх ахвяраў — жанчын, падлеткаў, маленькіх дзяцей. Публіка жахаецца і крычыць: «укрыжуй яго!» — то бок забойцу.
Ня толькі сваякі ахвяры, усё грамадзтва прагне сьвятой помсты.
Між тым, мала хто з нармальных людзей здольны ўласнымі рукамі стрэліць асуджанаму на сьмерць у патыліцу…
Паводле былога начальніка СІЗА на Валадарскага, які загадваў «выкананьнем сьмяротных прысудаў», Алега Алкаева, менавіта такім спосабам забіваюць асуджаных у Беларусі. Значыць, дзяржава ўтрымлівае на службе забойцаў, плаціць ім зарплату, пэнсію. Значыць, забойства, зьдзейсьненае імем дзяржавы, ужо ня ёсьць злачынствам, а ўсяго толькі выкананьнем прафэсійнага абавязку? А ў чым вінаватыя сваякі злачынцаў, іх дзеці, якім не дазваляюць забраць парэшткі расстралянага, не дазваляюць уведаць нават, дзе яны пахаваныя? За што іх караюць? Можа быць, як і стрэл у патыліцу, гэта таксама традыцыя часоў НКВД, калі сын за бацьку адказваў жыцьцём ці свабодай?
Чаго нам саромецца?
Але шырокай публіцы, то бок нам з вамі, ведаць і думаць пра ўсё гэта нецікава.
Нам лёгка і амаль што прыемна чытаць пра мільёны забітых у гітлераўскіх канцлягерах альбо пра мільёны ахвяраў сталінскага ГУЛАГу, бо гэта — статыстыка. І ні ў кога не хапае фантазіі паставіць сябе на месца хоць адной ахвяры. Альбо ката.
У Кітаі, які займае першае месца паводле колькасьці сьмяротных пакараньняў у сьвеце, да нядаўняга часу праводзілі паказальныя расстрэлы карупцыянэраў — на стадыёнах, у прысутнасьці публікі, ды яшчэ з трансьляцыяй у этэр. Невядома, ці зьменшылася ад гэтага карупцыя ў краіне, але падобныя шоў апошнім часам там больш не практыкуецца. Мабыць, у сувязі з маючай адбыцца ў Пэкіне Алімпіядай‑2008.
У Беларусі пра пакараньне сьмерцю ўвогуле лічаць за лепшае не гаварыць. Маньякаў у судзе паказваць можна, апісваць іх злачынствы можна, агучваць ці публікаваць прысуды можна, а вось казаць пра само сьмяротнае пакараньне — не. Яны выконваюцца, кажучы кампутарнай мовай, паводле ўмаўчаньня. Дзяржава як бы саромеецца чагосьці. Хаця чаго ёй саромецца, калі грамадзкая думка (ці грамадзкія інстынкты) у дадзеным пытаньні на яе баку? І так яшчэ доўга, відаць, будзе.
Ёсьць і іншы бок справы. Які дачыненьня да маралі ня мае і які называецца «палітыкай». Пасьля таго, як усе спробы Эўрасаюзу прымусіць улады РБ вызваліць палітзьняволеных ці нейкім іншым чынам прадэманстраваць лібэралізацыю рэжыму скончыліся марна, эўрапейскія палітыкі вырашылі зайсьці зь іншага боку. Што калі ўгаварыць афіцыйны Менск абвясьціць мараторый на сьмяротнае пакараньне?
Не палітыкай адзінай
Падмуркаў цяперашняга рэжыму гэта не закранае. У Расеі, напрыклад, мараторый ніякім чынам не перашкодзіў згортваньню дэмакратыі ці ўжываньню рэпрэсіяў супраць няўгодных (справа Хадаркоўскага і інш.) А Захад у такім выпадку мог бы запісаць сабе на рахунак тактычную перамогу ды абвясьціць, што Беларусь устала на «эўрапейскі шлях». А значыць, і санкцыі будуць не патрэбныя, можна далей весьці дыялёг з рэжымам…Так разважаюць многія ў Беларусі, у тым ліку і ў асяродку апазыцыйных журналістаў.
Што тут можна сказаць? Падставы апасацца магчымых палітычных спэкуляцыяў, на жаль, даюць абодва бакі — і афіцыйны Менск, і Страсбур з Брусэлем.
Але чамусьці падаецца, што і ў гэтым пытаньні, як і ў шмат якіх іншых «цывілізацыйных» пытаньнях, наўрад ці магчымы кампраміс Лукашэнкі з Эўропай. (Пра ЗША паводле зразумелых прычынаў можна тут ня згадваць). Права караць сьмерцю ёсьць для сёньняшняга рэжыму адным з падставовых пытаньняў. Як і дзяржаўная сымболіка, гэтае права таксама ёсьць сымбалем. Сымбалем абсалютнай улады над чалавекам. Такой улады, якую можа мець толькі Бог.
Уявіць сабе, што Лукашэнка паступіцца хоць бы часткай сваёй улады, вельмі цяжка.
Але калі абставіны ўсё ж складуцца такім чынам, што рэжым вымушаны будзе пайсьці на кампраміс пад ціскам Масквы і Захаду адначасова, то тады тактычныя наступствы мараторыю ня будуць гэтулькі ўжо важнымі. Калі хоць бы на нейкі час дзяржава спыніць расстрэлы — гэта ня будзе мець кардынальнага палітычнага значэньня для Беларусі. Гэта будзе мець, у першую чаргу, маральнае значэньне. І гэта, дальбог, ужо нямала. А там пабачым.
