Скажы НЕ смяротнаму пакаранню

Сёння Сусветны і Еўрапейскі дзень супраць смяротнага пакарання. Кожны год
10-га кастрычніка ад імя Еўрапейскага Саюза, Савета Еўропы, АБСЕ і ААН, нацыянальных урадаў, міжнародных няўрадавых арганізацый і грамадскіх рухаў гучаць заклікі, адрасаваныя ўсім краінам свету , якія па- ранейшаму ўжываюць смяротнага пакарання, адмяніць яе ці па меншай меры зрабіць крок да яе адмене - абвясціць мараторый на прывядзенне смяротных прысудаў у выкананне.

У чэрвені 2013 года ў Мадрыдзе адбыўся Пяты сусветны кангрэс супраць смяротнага пакарання , які аб'яднаў намаганні прадстаўнікоў урадаў, міжнародных арганізацый і грамадзянскай супольнасці па распрацоўцы міжнароднай стратэгіі, накіраванай на поўную адмену смяротнага пакарання ва ўсім свеце.

Беларусь застаецца адзінай еўрапейскай краінай, у якой прыводзяць у выкананне смяротныя прысуды. Дзве траціны краін свету адмянілі смяротнае пакаранне цалкам альбо абвясцілі мараторый на яе прымяненне. Ва ўсіх краінах Еўрапейскага Саюза смяротнае пакаранне адменена заканадаўча. Мараторый на смяротнае пакаранне з'яўляецца умовай сяброўства ў Радзе Эўропы. З 56 краін -удзельніц АБСЕ смяротнае пакаранне адмяніла цалкам 51 краіна і яшчэ 3 абвясцілі мараторый, пакуль захоўваючы смяротнае пакаранне de jure.

У 2013 годзе Мэрылэндзе стаў васемнаццатым амерыканскім штатам, якія адмовіліся ад выканання смяротных прысудаў. У Расіі смяротнае пакаранне не прыводзіцца ў выкананне з 1996 года, ва Украіне з 1997-га . У Казахстане мараторый дзейнічае з 2003-га года.

Многія краіны імкнуцца максімальна абмежаваць прымяненне смяротнага пакарання, але важна памятаць пра тое, што многія з іх усё яшчэ не забяспечваюць захаванне Мінімальных стандартаў Арганізацыі Аб'яднаных Нацый - стандартаў забеспячэння правоў тых, каму пагражае смяротнае пакаранне, у тым ліку права на справядлівы суд і палажэнні аб прывядзенне смяротнага пакарання ў выкананне спосабам, які зводзіць пакуты да мінімуму. Захаванне мінімальных стандартаў мае на ўвазе і тое, што з невінаватымі, у тым ліку з роднымі і блізкімі асуджанага на смяротнае пакаранне, нельга звяртацца такім чынам, які б пагаршаў іх пакуты.

У ЗША праціўнікі смяротнага пакарання прыводзяць дзесяць аргументаў на карысць яе адмены. Відаць, адным з самых важкіх аргументаў на карысць мараторыя можна лічыць адсутнасць якіх бы там ні было сведчанняў таго, што наяўнасць смяротнага пакарання ў асартыменце пенітэнцыярнай сістэмы з'яўляецца фактарам, які стрымлівае злачыннасць.

Для мяне самы пераканаўчы аргумент - гэта тое, што замена смяротнага пакарання на пажыццёвае зняволенне выключае верагоднасць непапраўнай судовай памылкі. Ці не была б замена смяротнага пакарання на пажыццёвае зняволенне без права на вызваленне гуманным крокам па адносінах да невінаватым, у тым ліку ў дачыненні да родных асуджаных, а таксама ў адносінах да супрацоўнікаў пенітэрцыарнай сістэмы, у службовыя абавязкі якіх уваходзіць прывядзенне прысудаў у выкананне імем Рэспублікі Беларусь?

Асноўныя аргументы як праціўнікаў, так і прыхільнікаў мараторыя на смяротнае пакаранне даўно і добра вядомыя. Ёсць людзі, якія выступаюць катэгарычна "за" ці катэгарычна "супраць", але часцей людзі спрабуюць асэнсаваць гэтую праблему, вычленіць прававы аспект і адхіляючыся ад маральна-духоўнага ці разглядаючы яе ў палітычным разрэзе, пры гэтым адкінуўшы яе сацыяльныя ці псіхалагічныя боку.

Ці могуць прыхільнікі і праціўнікі мараторыя сфармуляваць агульную пазіцыю , знайсці найменшы агульны назоўнік? Ці не з'яўляецца гэтым найменшай агульным назоўнікам кірунак, у якім грамадства хацела б развівацца, і тыя мэты , якія ён перад сабой ставіць?

У мяне склалася ўражанне, што на працягу апошніх двух гадоў у Беларусі часцей гавораць пра перспектывы адмены смяротнага пакарання. У чэрвені я прымала ўдзел у пасяджэнні круглага стала, арганізаванага Беларускай Праваслаўнай Царквой ў супрацоўніцтве з Саветам Еўропы, падчас якога абмяркоўваліся у тым ліку перспектывы адмены смяротнага пакарання ў Беларусі. Еўрапейскі Саюз гатовы ўдзельнічаць у далейшых абмеркаваннях гэтых перспектыў і прадастаўляць беларускаму боку неабходную экспертную падтрымку.

Майра Мора