Скажы НЕ смяротнаму пакаранню

Адной з самых трагічных падзеяў у Мінску пачатку XX стагоддзя з'яўляецца Курлоўскі расстрэл на Прывакзальнай плошчы 18 (31) кастрычніка 1905 года, калі дэманстрацыя, па розных крыніцах, ад 15 да 30 тысяч чалавек, была расстраляная войскамі. Колькасць забітых у розных крыніцах таксама называецца розная: ад 50 да 100 чалавек - забітыя, каля 300 - параненыя, шмат удзельнікаў дэманстрацыі былі арыштаваныя.
14 студзеня 1906 года эсэры Аляксандра Ізмайловіч і Іван Пуліхаў удзельнічалі ў замаху на мінскага губернатара Паўла Курлова, які аддаў загад страляць па мірных дэманстрантах. Суд прысудзіў абодвух да смяротнай кары, але прысуд Ізмайловіч, быў заменены бестэрміновай катаргай.
Аляксандра Ізмайловіч ва ўспамінах «З мінулага», напісаных у высылцыпадрабязна апісвае свой псіхалагічны стан у чаканні смяротнага пакарання ў мінскай турме - Пішчалаўскім замку. Зараз гэта СІЗА №1 на вуліцы Валадарскага, дзе і па гэты дзень, у сучаснай Беларусі, у самым цэнтры Мінска прыводзяць у выкананне смяротныя прысуды.  
«З мінулага»:  «Усведамленне, што канец блізкі, узмацнілася. Трэба было спяшацца. І ўсё, што я рабіла, пра што думала раней, асветленае гэтым усведамленнем, стала ў сто разоў ярчэй, мацней, выразней. Здавалася, што нервовая сістэма мая перарадзілася ў іншую, вышэйшага парадку, несумненна больш тонкую. У душы з'явілася незвычайная велічэзная любоў да ўсіх таварышаў, да ўсіх людзей, да ўсяго свету.
Здавалася, што я перанеслася ў іншую атмасферу, ўласцівасць якой павялічваць ў шмат разоў гукі, фарбы, параўнальна з атмасферай паветранай. Я ніколі не любіла так жыццё, як у гэтыя дні "просияния". Ніколі не казала мне так шмат сонца, блакітнае неба, верхавіны дрэў за сцяной, якія рэзка вымалёўваліся на вячаровым лілаватым небе. Любоў, якая пераходзіла ў ціхае захапленне, у ззянне душы, была асноўным настроем. Ад яе быў непадзельны сум, але нейкі асаблівы сум, нейкі ціхамірны, рахманы: гэтыя дрэвы зазелянеюць вясной, яны будуць жыць, думала я, а я не ўбачу іх, я не ўбачу больш жыццё. Гэта было сумна не ўбачыць іх росквіту і забраць іх з сабой мёртвымі. Хацелася ведаць, хто пераможа?
Ноччу, у самым прамым сэнсе гэтага слова, не хацелася сыходзіць. Хацелася памерці пры святле сонца. Тады яшчэ ніхто з жанчын не вісеў у пятлі пасля Пяроўскай. Яшчэ не было тады Канапляннікавай, Бенідыктавай, Мамаевай, Шарашэўскай».
У той раз Аляксандру Ізмайловіч не пакаралі смерцю, яе пакараюць смерцю пазней - пры Савецкай уладзе - расстраляюць у лесе перад пачаткам Другой Сусветнай вайны.
І зноў з успамінаў пра Пішчалаўскі замак: «Зразумець не магу, чаму мы без усялякіх падстаў былі ўпэўненыя, што ў гэтую ноч яшчэ Васю (падпольная мянушка Івана Пуліхава) не возьмуць ад нас. Мы, як заўсёды, ляглі позна, нешта каля 2-х гадзін. Абуджэнне было жудасным. Прачнулася я ад суцэльных стогнаў, рыданняў. Зусім цёмная ноч і, здаецца, гэта яна, ноч, сцены, краты, цемра стогнуць і дзіка ўскрыкваюць. У адно імгненне мне стала ўсё ясна. Падбегла да вакна - слабы водбліск ліхтара на снезе, крочыць вартавы ... Навошта-то пытаюся яго, - што гэта такое? - Маўчыць ...

З агульнага хаосу жаху і смуты пачынаю адрозніваць жаночыя стогны, істэрычныя галашэнні і нейкія дзіўныя адрывістыя фразы. Нельга было разабраць, што яны крычаць - дзяліліся яны адзін з адным жудаснымі падрабязнасцямі або ў вар'яцкім бяссіллі гневу і роспачы пасылалі ў начны змрок шалёныя праклёны. Самае жудаснае гэта былі выкрыкі. Стогны і істэрычныя рыданні побач з імі былі звычайныя. У іх, у гэтых бязладных крыках да болю адчувалася ўся веліч жаху ўсведамлення бяссілля ў хвіліну, калі сэрца разрываецца ад вогненай нянавісці, калі душа  бачыць сваё бяссілле ...
Памятаю, у мяне не было ні адзінай слязінкі, толькі дрыжала я ўсім целам, як у мацнейшай ліхаманцы. Душа ж была, як халодны камень. Раніцай на паверцы спытала наглядчыка: Пуліхава павесілі?
Ён моўчкі, не гледзячы на мяне, кіўнуў галавой. Хутка пасля ранішняй паверкі ўрачыста і сумна мужчыны заспявалі: "Вы ахвяраю палі ...". Тут раптам мая закамянеласць знікла, з вачэй пырснулі слёзы.
Яны скончылі ўвесь пахавальны марш і зноў заспявалі канец: "Бывайце ж, браты, вы сумленна прайшлі ...". І шмат, шмат разоў паўтаралі гэта жалобнае "даруйце". Потым змоўклі на хвіліну і заспявалі ў іншым канцы корпуса. Пасля я даведалася, што перад турмой сабраўся натоўп, і таварышы выкінулі з вокнаў турмы чорныя сцягі. Бачыла, як прайшоў начальнік міма майго вакна, як вартавы глядзеў на ўсе верхнія вокны. Вольга крыкнула мне ў акно: Сёння ў нас абвешчаная галадоўка. Увечары мы не будзем запальваць агню». 

«Хто пераможа?» - думала Аляксандра Ізмайловіч ў камеры смяротнікаў Пішчалаўскага  замка. Перамога аказалася не той, пра якую яна марыла.
Пасля рэвалюцыі Аляксандра Ізмайловіч за прынцыповую крытыку новай улады падвяргалася пераследу. У 1937 ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР яна была асуджаная да 10 гадоў пазбаўлення волі па абвінавачанні ў прыналежнасці да тэрарыстычнай арганізацыі, а 8 верасня 1941 года асуджаная да смяротнага пакарання. Разам з іншымі палітычнымі вязнямі была расстраляная 11 верасня ў Мядзведзеўскім лесе недалёка ад рускага горада Арол.