«Смяротныя прысуды і пакаранні смерцю ў 2014 годзе»
Апублікаваны штогадовы даклад міжнароднай праваабарончай арганізацыі Amnesty International «Смяротныя прысуды і пакаранні смерцю ў 2014 годзе».
У гэтым дакладзе распавядаецца аб прымяненні смяротнага пакарання па прыгаворы суда ў перыяд са студзеня па снежань 2014 года. Як і ў папярэднія гады, інфармацыя збіралася з розных крыніц, уключаючы афіцыйныя дадзеныя; звесткі ад прысуджаных да смерці, іх сваякоў і прадстаўнікоў; паведамленні іншых арганізацый грамадзянскай супольнасці; публікацыі ў СМІ. Amnesty International згадвае толькі тыя пакарання, смяротныя прысуды і іншыя аспекты прымянення смяротнага пакарання - замена іншымі відамі пакарання і поўнае апраўданне (рэабілітацыя) прысуджаных, - якія знаходзяць дастатковае пацверджанне. Улады многіх краінаў не публікуюць інфармацыю аб смяротнай кары, што ўскладняе збор надзейных дадзеных аб яе ўжыванні. Так, у Беларусі, В'етнаме і Кітаі звесткі пра ўжыванне смяротнага пакарання лічацца дзяржаўнай таямніцай.
Па дадзеных Amnesty International, колькасць краін, дзе праводзіліся пакаранні ў 2014 годзе, не змянілася ў параўнанні з 2013 годам, і склала 22. Нягледзячы на захаванне агульнай колькасці краін, адбыліся некаторыя змены ў іх складзе. Сем краін, дзе пакаралі смерцю людзей у 2013 годзе, спынілі прыводзіць прысуды ў выкананне ў 2014 годзе (Бангладэш, Батсвана, Індыя, Інданезія, Кувейт, Нігерыя і Паўднёвы Судан); у сямі краінах пакаранні аднавіліся (Беларусь, Егіпет, Іарданія, Аб'яднаныя Арабскія Эміраты (ААЭ), Пакістан, Сінгапур і Экватарыяльная Гвінея).
Па ўсім свеце адбылося не менш 607 пакаранняў смерцю, што амаль на 22% менш, чым было зафіксавана ў 2013 годзе. Гэтыя лічбы не ўключаюць у сябе лік пакаранняў смерцю, якія, як мяркуецца, мелі месца ў Кітаі. У 2014 годзе да смяротнага пакарання прысудзілі не менш 2466 чалавек у 55 краінах. Гэта на 28% больш, чым у 2013 годзе, калі было зафіксавана 1925 сьмяротных прысудаў у 57 краінах.
У раздзеле, прысвечаным сітуацыі ў Еўропе і Цэнтральнай Азіі аналізуецца сітуацыя ў Беларусі, адзінай эўрапейскай краіне, дзе практыкуецца смяротнае пакаранне.
У красавіку 2014 года ў Беларусі таемна пакаралі смерцю Паўла Сялюна, прысуджанага да смерці ў чэрвені 2013 за двайное забойства, здзейсненае ў 2012 годзе. Камітэт ААН па правах чалавека, орган, які ажыццяўляе нагляд за выкананнем МПГПП, дзяржавай-удзельніцай якога з'яўляецца Беларусь, разглядаў справу Паўла Сялюна і прасіў аб адтэрміноўцы пакарання да завяршэння гэтага працэсу. Такія запыты абавязковыя да выканання для дзяржаў, якія падпісалі Першы факультатыўны пратакол МПГПП, да якога Беларусь далучылася ў 1992 годзе.
Спецыяльны дакладчык ААН па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі Міклаш Харасці асудзіў пакаранне і заклікаў Беларусь абвясціць мараторый на ўжыванне смяротнага пакарання. Ён таксама асудзіў той факт, што не была абвешчаная дата пакарання Паўла Сялюна, і што яго маці даведалася пра смерць сына ад яго адваката.
У траўні Магілёўскі раённы суд пацвердзіў, што Рыгор Юзэпчук быў пакараны смерцю. Яго прысудзілі да смяротнага пакарання ў 2013 годзе за наўмыснае забойства, здзейсненае ў 2012 годзе.Улады не апублікавалі дату яго пакарання ці месцазнаходжанне яго магілы.
У кастрычніку быў пакараны смерцю Аляксандр Груноў. Ён быў прыгавораны да смерці ў 2013 годзе за забойства, здзейсненае ў 2012. Пасля таго як Вярхоўны суд пацвердзіў яго смяротны прысуд, Аляксандр Груноў ў красавіку падаў апеляцыю ў Камітэт ААН па правах чалавека, сцвярджаючы, што судовы разгляд над ім быў несправядлівым. Камітэт папрасіў ўлады Беларусі спыніць выкананне прысуду, пакуль ён не разгледзіць гэтую справу. Сваякам і адвакату Аляксандра Грунова не паведамілі пра дату яго пакарання, і не далі ім магчымасці сустрэцца з ім у апошні раз.
У кастрычніку Камітэт ААН па правах чалавека разгледзеў справу Васіля Юзэпчука, пакаранага ў 2010 годзе. Камітэт выявіў парушэнні шэрагу правоў, замацаваных у МПГПП, у тым ліку права на жыццё і права на справядлівае судовае разбіральніцтва. Камітэт прыйшоў да высновы, што судовы разгляд над Васілём Юзэпчукам не задавальняла умовам незалежнасці і бесстароннасці, і што яго катавалі для таго, каб атрымаць прызнальныя паказанні.
Эдуард Лыкаў па-ранейшаму знаходзіўся ў камеры смяротнікаў. Ён быў прыгавораны да смерці 28 лістапада 2013 года Менскім абласным судом, пасля таго як быў прызнаны вінаватым у пяці забойствах, учыненых ў 2002, 2004 і 2011 гадах.
У студзені 2014 года чатыры Спецыяльных дакладчыка ААН - Спецыяльны дакладчык па пытанні аб незалежнасці суддзяў і адвакатаў, Спецыяльны дакладчык па пытанні аб пазасудовых пакараннях смерцю, пакараннях смерцю без належнага судовага разбору і адвольных пакараннях смерцю, Спецыяльны дакладчык па пытанні аб катаваннях і іншых жорсткіх, бесчалавечных ці прыніжаючых годнасць відах абыходжання і пакарання і Спецыяльны дакладчык па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі - канстатавалі адсутнасць інфармацыі аб судовым разглядзе і асуджэнні Эдуарда Лыкава і сакрэтнасць, у якой адбывалася судовае разбіральніцтва яго справы. Яны выказалі занепакоенасць тым, што смяротнае пакаранне магло быць прызначанае пасля судовага разбору, які не адпавядаў строгім стандартам справядлівага судовага разбору і працэсуальных нормаў.
У красавіку 2014 года, пасля таго як Вярхоўны суд пацвердзіў смяротны прысуд Эдуарду Лыкаву, Спецыяльны дакладчык па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі заклікаў беларускія ўлады неадкладна ўвесці мараторый на смяротнае пакаранне і ўстрымацца ад далейшага правядзення пакаранняў смерцю.
У чэрвені 2014 Спецыяльны дакладчык па пытанні аб пазасудовых пакараннях смерцю, пакараннях смерцю без належнага судовага разбору і адвольных пакараннях смерцю выказаў заклапочанасць з нагоды пагрозы Эдуарду Лыкава пакарання пасля судовага працэсу, праведзенага ва ўмовах сакрэтнасці, і заклікаў улады змякчыць яго прысуд.
«Няма ніякіх доказаў таго, што смяротнае пакаранне лепш стрымлівае злачыннасць, чым турэмныя тэрміны. Калі дзяржаўныя ўлады прапануюць смяротнае пакаранне для вырашэння праблемы злачыннасці або забеспячэння бяспекі, яны не толькі ўводзяць грамадскасць у зман, але і ў многіх выпадках не робяць ніякіх крокаў да адмены вышэйшай меры пакарання, хоць гэтая мэта замацавана ў міжнародным праве» - гаворыцца ў апублікаваным дакладзе Amnesty International.
