BBC: У Беларусі дагэтуль людзей караюць смерцю. Робяць гэта таемна

16.05.2018

Калі прыходзяць наглядчыкі, прысуджаныя да смерці не ведаюць, ці прыйшоў час расстрэлу. Беларусь - адзіная краіна ў Еўропе, дзе да гэтага часу ўжываецца смяротнае пакаранне. Прысуджаныя да выключнай меры пакарання не ведаюць, калі іх пакараюць смерцю. Пасля выканання прысуду дзень пакарання смерцю захоўваецца ў сакрэце ад родных.

Генадзь Якавіцкі быў прыгавораны да вышэйшай меры 10 месяцаў таму. Адрозніць дзень ад ночы ён мог толькі па слабаму святлу, які пранікаў праз аканіцы на акне яго камеры. У самой камеры святло не выключалася, нават калі ён спаў.

Было вельмі проста страціць адчуванне часу. Яго трымалі ў ізаляцыі, прагулкі былі забароненыя. Акрамя адвакатаў наведаць яго раз у месяц маглі толькі бліжэйшыя сваякі. Сустрэчы праходзілі пад пільным наглядам.

У дні спатканняў наглядчыкі выводзілі Якавіцкага з камеры, рукі яму выкручвалі за спіну ў кайданках, так што ён ішоў сагнуўшыся ў тры пагібелі. Яму, як і ўсім астатнім, ніколі не казалі, куды яго вядуць, распавяла яго дачка Аляксандра. Яны не ведалі, ці ідуць яны на сустрэчу са сваякамі, адвакатамі - ці на расстрэл.

Бацька і дачка бачылі адзін аднаго праз шкло. Іх сустрэчы праходзілі ў прысутнасці турэмных ахоўнікаў.

"Мы не абмяркоўвалі крымінальную справу, гэта было забаронена. Можна было гаварыць толькі аб сямейных справах", - сказала Аляксандра.

Падчас восьмага візіту Аляксандра, якой тады было 27 гадоў, паскардзілася, што ёй занадта доўга афармляюць новы пашпарт.

"Ахоўнік сказаў саркастычна:" У цябе яшчэ засталося крыху часу"".

: Вельмі мала вядома пра зняволеных, асуджаных да смяротнага пакарання. Гэты здымак датуецца 2006 годам. Гэтая камера ў турме Мінска, як мяркуецца, больш не выкарыстоўваецца

Беларусь часта называюць "апошняй дыктатурай Еўропы". Гэта адзіная краіна ў Еўропе і былым СССР, дзе па-ранейшаму практыкуецца смяротнае пакаранне, і ўсё, што з ёй звязана, пакрыта заслонай таямніцы.

Смяротнае пакаранне прыводзіцца ў выкананне стрэлам у галаву, аднак дакладна невядома, колькі чалавек пакарана. Мяркуецца, што з 1991 года, калі Беларусь атрымала незалежнасць, было выканана болей за 300 прысудаў да вышэйшай меры пакарання. Па дадзеных Amnesty International, у мінулым годзе пакаралі смерцю двух чалавек.

Выканання прысуду чакаюць па меншай меры шэсць чалавек. Па законе, да вышэйшай меры пакарання не прысуджаюць жанчын.

Звычайна зняволеныя, як правіла, асуджаныя да смерці за забойства пры абцяжваючых абставінах, утрымліваюцца ў адной з камер строгага рэжыму ў сутарэнні мінскага СІЗА №1 - турмы ў будынку замка XIX стагоддзя, частка якога разбурылася. Журналістаў і праваабаронцаў туды пускаюць вельмі рэдка.

Там яны падвяргаюцца абуральным парушэнням правоў чалавека, у тым ліку "псіхалагічнаму ціску". Наглядчыкі нярэдка звяртаюцца да "катаванняў і іншых відаў жорсткага, бесчалавечнага і зневажальнага чалавечую годнасць абыходжання", - гаворыцца ў дакладзе праваабарончага цэнтра "Вясна" ад 2016 года.

Зняволеным дазваляецца ляжаць або сядзець на нарах толькі пасля адбою, распавёў праваабаронцам былы работнік турмы. Большую частку часу ім даводзіцца хадзіць па камеры. Нават іх права адпраўляць і атрымліваць лісты, як паведамляецца, часта не выконваецца.

"Умовы проста жудасныя, - распавядае прадстаўніца Amnesty International Айша Юнг, якая 10 гадоў вывучала сітуацыю са смяротнымі прысудамі ў Беларусі. - Да іх ставяцца так, быццам яны ўжо мёртвыя".

: Правы зняволеных сістэматычна парушаюцца, кажуць актывісты. Гэта фота было зроблена ў Жодзінскім СІЗА-8 ў 2006 годзе

Генадзя Якавіцкага - жыхара горада Вілейка - абвінавацілі ў забойстве сваёй 35-гадовай сужыцелькі. Яе знайшлі мёртвай у іх кватэры, дзе яны два дні пілі з сябрамі ў ліпені 2015 года, паведамілі ў праваабарончай арганізацыі.

Пасля сваркі ён, як сцвярджаецца, нанёс ёй некалькі ўдараў, пасля чаго яны адасобіліся ў асобным пакоі, дзе Якавіцкі заснуў. Далейшае, як ён кажа, не памятае.

Прачнуўшыся, ён убачыў, што сужыцелька мёртвая. У яе была зламаная сківіца, і яна была часткова распрануць. Ён надзеў на яе джынсы з плямамі крыві, якіх раней не было, і выклікаў міліцыю. Праз тры дні яго арыштавалі.

Па словах актывістаў, падчас першага допыту на Якавіцкага ціснулі, а якія знаходзіліся ў кватэры людзі давалі супярэчлівыя паказанні.

"Некаторыя сведкі прыйшлі на суд п'яныя. Пазней яны сказалі, што не памятаюць, што адбылося. Не было прадстаўлена ніякіх доказаў", - распавяла яго дачка.

Якавіцкі ўжо прысуджаўся да смяротнага пакарання ў 1989 годзе, але вышэйшую меру пакарання тады замянілі на 15 гадоў турэмнага зняволення. Па словах Аляксандры, менавіта гэтая акалічнасць паслужыла асноўным доказам для суду ў Мінску пры вынясенні прысуду.

У студзені 2016 года ён быў прызнаны вінаватым у другім забойстве і прысуджаны да смяротнага пакарання. Сам Якавіцкі вінаватым сябе не прызнаў.

: Асуджаных да смяротнага пакарання ўтрымліваюць у мінскім СІЗА №1

У дзень выканання прысуду пракурор аб'яўляе вязню, што яго памілаванне да прэзідэнта не задаволена. Былы начальнік СІЗА №1 Алег Алкаеў распавёў "Вясне":

"Яны трэсліся ці то ад холаду, ці то ад страху, а іх вар'яцкія вочы выпраменьвалі такі сапраўдны жах, што глядзець на іх было немагчыма".

Зняволеным завязваюць вочы і адводзяць ў адмысловы пакой, доступ у якую можна атрымаць толькі па распараджэнні пракурора. Патрапіць туды старонняму чалавеку немагчыма.

Там зняволеных ставяць на калені і забіваюць стрэлам у патыліцу.

Уся працэдура доўжыцца каля двух хвілін. Родным аб тым, што здарылася паведамляюць праз некалькі тыдняў ці месяцаў. У некаторых выпадках гэта адбываецца, калі родныя атрымліваюць па пошце скрынку з рэчамі асуджанага.

Яго цела сям'я не атрымлівае, а месца яго пахавання з'яўляецца дзяржаўнай таямніцай, што з'яўляецца парушэннем правоў зняволеных і іх сем'яў, заявіў у 2017 годзе дакладчык ААН па правах чалавека Міклаш Харасці. Паводле яго слоў, падобныя паводзіны супастаўны з катаваннямі.

: Часам родныя даведаюцца аб тым, што прысуд прыведзены ў выкананне, атрымаўшы па пошце рэчы зняволенага

На рэферэндуме 1996 года 80% беларусаў выказаліся супраць адмены смяротнай кары. Як і ў выпадку іншых, якія праводзіліся ў Беларусі выбараў і рэферэндумаў, вынікі галасавання не былі прызнаныя на міжнародным узроўні з-за паведамленняў аб масавых парушэннях.

Аляксандр Лукашэнка знаходзіцца ва ўладзе з 1994 года. Ён па-ранейшаму спасылаецца на вынікі таго рэферэндуму, каб апраўдаць сваю палітыку. У парламенце пачалі абмяркоўваць магчымасць адмены смяротнага пакарання, але, на думку аналітыкаў, нейкае рашэнне наўрад ці будзе прынята хутка.

Пакуль гэтага не здарыцца, Беларусь, відаць, застанецца адзінай еўрапейскай краінай, якая не ўваходзіць у Савет Еўропы - арганізацыю, якая сочыць за выкананнем правоў чалавека.

"У канчатковым рахунку Беларусі давядзецца вырашыць, як яна адмовіцца ад смяротнага пакарання, - кажа прадстаўніца Рады Еўропы Таццяна Тэрмачыч. - Усё ідзе да яе адмены, і мы спадзяемся, што гэта адбудзецца як мага хутчэй".

Паводле яе слоў, гэта цёмная пляма на кантыненце, практычна вольным ад смяротнай кары.

Нядаўнія апытанні ў Беларусі паказалі, што грамадская думка ў меншай ступені падтрымлівае вышэйшую меру дзякуючы працы грамадскіх груп. У 2012 годзе гучалі асобныя абураныя галасы, калі пакаралі смерцю двух мужчын, асуджаных на смерць па абвінавачанні ў выбуху ў метро, які забраў чалавечыя жыцці.

: Інфармацыі аб асуджаных да смяротнага пакарання не так шмат. На фота 2009 года - калонія ў Глыбокім

Але пры гэтым смяротнае пакаранне падтрымліваюць ад паловы да двух трацін насельніцтва.

"Усё больш людзей выступае супраць смяротнага пакарання, - кажа каардынатар кампаніі "Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі" Андрэй Палуда. - Але ўрад выкарыстоўвае факт таго, што гэта апошняя еўрапейская краіна са смяротным пакараннем, каб падштурхнуць еўрапейскія краіны да перамоваў".

Адміністрацыя прэзідэнта Лукашэнкі не адказала на неаднаразовыя просьбы Бі-бі-сі даць каментар па гэтым пытанні.

Адвакат Генадзя Якавіцкага падаў апеляцыю на прысуд у Вярхоўны суд. У якасці довадаў ён сказаў, што працэс быў несумленным, а віна падсуднага не была даказаная безумоўна. Ён паведаміў, што са справы былі канфіскаваныя важныя доказы, у тым ліку аб выніках ускрыцця, якія выявілі сляды невядомай крыві пад пазногцямі ахвяры.

Але суд пакінуў прысуд у сіле, і ў лістападзе 2016 года Якавіцкі быў пакараны ва ўзросце 49 гадоў.

Праз месяц яго сям'я атрымала ліст аб тым, што прысуд прыведзены ў выкананне. "Я не атрымала яго асабістых рэчаў, мы не бачылі яго цела", - распавяла Аляксандра, якая цяпер выступае за адмену смяротнага пакарання ў Беларусі.