Скажы НЕ смяротнаму пакаранню

Афіцыйны Мінск па-ранейшаму не бачыць неабходнасці адмяняць смяротнае пакаранне ці хаця б уводзіць мараторый на яе, нягледзячы на ​​шматлікія заклікі да гэтага з боку Еўрасаюза і Савета Еўропы, пішуць naviny.by. Эксперты мяркуюць, што беларускія ўлады будуць працягваць падтрымліваць абмеркаванне праблемы ў розных фарматах, але рэальных крокаў для яе рашэння не зробяць.

У нядаўнім інтэрв'ю радыёстанцыі «Эхо Москвы» Аляксандр Лукашэнка зноў заявіў, што не будзе ўводзіць мараторый на смяротнае пакаранне.

«Мараторыя не будзе, таму што не маю права, - сказаў ён. - На рэферэндуме прынялі гэтае рашэнне, таму толькі рэферэндум можа адмяніць».

Пры гэтым Лукашэнка лічыць, што вышэйшая мера пакарання «як папярэджанне некаторым падонкам дапамагае трымаць стабільнасць і разабрацца з бандытызмам».

Беларускі кіраўнік не змог адназначна адказаць на пытанне, ці з'яўляецца ён прыхільнікам смяротнага пакарання, а свае перажыванні ад падпісання смяротных прысудаў ахарактарызаваў словам «катастрофа».

«Гэта страх, гэта жудаснае перажыванне, бо ты ж разумееш, што подпіс паставіш - і чалавека заб'юць», - сказаў ён і адзначыў, што пажыццёвае зняволенне з'яўляецца «яшчэ большым выпрабаваннем для чалавека, таму што яны горш за звяроў утрымліваюцца ў гэтай клетцы».

ЕС і Савет Еўропы не зменяць сваю пазіцыю

Еўрасаюз і Савет Еўропы прынцыпова стаяць на пазіцыі непрымальнасці смяротнага пакарання. Мінск жа на фоне пацяплення і развіцця адносінаў з Захадам у апошняе дзесяцігоддзе дэманструе цікавасць да абмеркавання праблемы - афіцыйныя асобы актыўна ўдзельнічалі ў прысвечаных ёй канферэнцыях, круглых сталах і семінарах, у Палаце прадстаўнікоў яшчэ ў 2010 годзе была створаная працоўная група па вывучэнні праблематыкі смяротнага пакарання як інструмента пакарання.

Але рэальных крокаў для вырашэння праблемы, якая з'яўляецца каменем спатыкнення ў адносінах з ЕС і Саветам Еўропы, так і не было зроблена.

Як і Лукашэнка, чыноўнікі і дэпутаты звычайна спасылаюцца на вынікі рэферэндуму 1996 года, калі большасць прагаласаваўшых выказаліся за захаванне смяротнага пакарання, і кажуць пра неабходнасць улічваць волю народа, які пакуль, маўляў, не гатовы да адмены вышэйшай меры пакарання.

Хоць у іншых пытаннях, якія значна больш хвалююць грамадзянаў (павышэнне коштаў на паліва, «закон аб адтэрміноўцы», будаўніцтва АЭС), чыноўнікі нярэдка дзейнічаюць як раз насуперак меркаванню грамадства.

Для Лукашэнкі гэта пытанне выгады?

Эксперт аналітычнага цэнтра "Стратэгія" (Мінск) Валерый Карбалевіч у каментары для БелаПАН адзначыў, што нічога новага па тэме смяротнага пакарання ў апошнім інтэрв'ю Лукашэнкі не прагучала.

«Чаму Лукашэнка так трымаецца за смяротнае пакаранне? Першая і самая галоўная прычына - у яго свае ўяўленні пра свет, і, як любы ўладар, ён лічыць, што мае права распараджацца жыццём і смерцю сваіх падданых. Калі ён такога права пазбавіцца, то пазбавіцца значнай часткі сваёй улады», - лічыць Карбалевіч.

Гаворачы аб іншых прычынах, аналітык адзначыў, што ЕС пакуль не прапанаваў нічога значнага для таго, каб Мінск, які хоча даражэй прадаць праблему смяротнага пакарання, пагадзіўся б нарэшце адмяніць яе.

Дырэктар Інстытута палітычных даследаванняў "Палітычная сфера" Андрэй Казакевіч таксама падкрэслівае, што беларускія ўлады разглядаюць адмену смяротнага пакарання як саступку Еўрасаюзу і Савету Еўропы і хочуць прадаць даражэй.

«Увядзенне мараторыя на смяротнае пакаранне патрабуе толькі рашэння прэзідэнта. Рэферэндум 1996 тут толькі падстава, не больш за тое, - адзначыў Казакевіч у каментары для БелаПАН. - Відавочна, што мараторый разглядаецца Мінскам як саступка. І пакуль выгады ад гэтага ўлады не бачаць».

Па словах палітолага, беларускія ўлады цікавіць перш за ўсё эканамічная выгада.

«Напрыклад, падпісанне дамовы аб супрацоўніцтве і далейшае пашырэнне эканамічнага ўзаемадзеяння з ЕС, - сказаў Казакевіч. - Думаю, у гэтай плоскасці і можа вырашыцца пытанне пра смяротнае пакаранне. Яго прыняцце беларускі бок будзе адкладаць да таго часу, пакуль не будзе зразумелая эканамічная выгада. Але для Еўропы гэта застаецца пытаннем каштоўнасцяў. У гэтым ляжыць супярэчнасць у пазіцыі бакоў».

Карбалевіч таксама адзначае, што Мінску цікавыя эканамічныя прэферэнцыі, такія як «допуск беларускай прадукцыі, перш за ўсё харчовай, на еўрапейскі рынак, ільготныя ўмовы для беларускай прадукцыі, нейкія крэдыты на выгадных умовах ад міжнародных фінансавых інстытутаў, на якія ўплывае ЕС».

Уступленне ў Савет Еўропы кіраўніцтву Беларусі не цікава

Наяўнасць смяротнага пакарання з'яўляецца для Беларусі самай значнай перашкодай, якая замінае далучыцца да Савета Еўропы.

«Але Савет Еўропы цалкам не патрэбен афіцыйнаму Мінску, - падкрэсліў Карбалевіч. - Уступленне ў яго толькі створыць новыя праблемы для беларускіх уладаў і не дасць ніякіх дывідэндаў. Пытанне аб парушэнні правоў чалавека ў Беларусі будзе ўвесь час падымацца на пасяджэннях, а беларускія грамадзяне атрымаюць магчымасць звяртацца ў Еўрапейскі суд па правах чалавека са скаргамі. З улікам таго, якое ў Беларусі прававое бязмежжа, скаргаў будзе вельмі шмат. І ў большасці выпадкаў яны будуць задаволеныя, а беларускім уладам прыйдзецца выконваць патрабаванні ЕСПЧ, выплачваць кампенсацыі і гэтак далей. Мінску ўсё гэта не трэба».

Але калі Лукашэнка і не плануе адмяняць смяротнае пакаранне, навошта тады Мінск гадамі вядзе гэтыя гульні з Еўрасаюзам і Саветам Еўропы?

«Гэта праява гнуткасці, - патлумачыў Карбалевіч. - Раней на ўсе прэтэнзіі беларускія ўлады адказвалі: гэта наогул не ваша справа, не ўмешвайцеся ў нашы справы. Цяпер яны вядуць больш гнуткую палітыку: так, мы гатовыя гэта абмяркоўваць, давайце правядзем семінары ў Мінску або ў Страсбургу».

На думку аналітыка, «такая тонкая дыпламатычная гульня і для еўрапейцаў, напэўна, важная. Яны могуць казаць, што бачаць прагрэс у паводзінах Мінска, які зараз не абвяргае з парога тэму, а гатовы абмяркоўваць. І гэта аргумент для значнай часткі еўрапейскіх палітыкаў, каб працягваць падтрымліваць палітыку нармалізацыі адносінаў з Беларуссю».

Але пакуль Лукашэнка ва ўладзе, смяротнае пакаранне наўрад ці будзе адмененае, мяркуе Карбалевіч.

«Ва ўладаў нейкая свая логіка»

Праваабаронца Валянцін Стэфановіч назваў пастаянныя адсылкі ўладаў да рэферэндуму 1996 года «шляхам у нікуды, тупіковым варыянтам».

«Я не ведаю ў прынцыпе прыкладаў у свеце, калі б смяротнае пакаранне адмянялі шляхам рэферэндуму, - сказаў Стэфановіч у каментары для БелаПАН. - Магчыма, ўспамінаецца Нарвегія, але і там гэта адбылося пасля многіх гадоў мараторыя. А каб у краінах, якія яе ўжывалі, адмянілі або ўвялі мараторый шляхам рэферэндуму - не. Там, дзе смяротнае пакаранне ўжываецца, у момант яго адмены большасць будзе супраць гэтага. Таму праводзіць такі рэферэндум - бессэнсоўнае мерапрыемства. Яго вынік прадказальны».

Стэфановіч нагадаў, што яшчэ ў 2004 годзе Канстытуцыйны суд Беларусі пастанавіў, што для прыняцця рашэння па смяротным пакаранні няма неабходнасці ў рэферэндуме, так як не патрабуецца ўносіць змены ў Канстытуцыю - для мараторыя дастаткова ўказа прэзідэнта, а рашэнне аб поўнай адмене можа прыняць Палата прадстаўнікоў.

Праваабаронца назваў «вельмі глыбока памылкай» словы Лукашэнкі пра тое, што наяўнасць смяротнага пакарання дапамагае стрымліваць злачынцаў.

«Калі б гэта з'яўлялася стрымліваючым фактарам, то, напэўна, не здзяйсняліся б усе тыя злачынствы, за якія караюць смерцю, - сказаў Стэфановіч. - А забойства не толькі адбываюцца, але іх адбываецца значна больш, чым выносіцца смяротных прысудаў».

Стэфановіч упэўнены, што пытанне адмены смяротнай кары застанецца актуальным у адносінах Беларусі з ЕС і Саветам Еўропы. Ён мяркуе, што ў бліжэйшы час у новым складзе парламента зноў будзе сфарміраваная працоўная група па праблематыцы смяротнага пакарання.

«Будзе дэманстравацца пэўная цікавасць да гэтай тэмы, але менавіта ў частцы яе абмеркавання, а не прыняцця канкрэтнага рашэння, - сказаў Стэфановіч. - Для Мінска ўсё ж такі, мне здаецца, важна захаваць нейкае ўзаемадзеянне з ЕС і Саветам Еўропы. Адна з магчымых кропак такога ўзаемадзеяння - правядзенне канферэнцый, дыскусій, семінараў, але не рашэнне праблемы па сутнасці».

Калі б Мінск увёў мараторый, адзначыў праваабаронца, гэта было б станоўча ацэнена і Еўрасаюзам, і Саветам Еўропы.

«Фармальна гэта б адчыніла Беларусі дарогу да сяброўства ў Савеце Еўропы і палепшыла адносіны з ЕС, што ў нейкай меры спрыяла б і ўмацаванню суверэнітэту краіны ў той складанай геапалітычнай сітуацыі, у якой мы сёння апынуліся. Але ва ўладаў нейкая свая логіка, якую мне зразумець вельмі складана», - заявіў Стэфановіч.